تاریخچه جواهرات و تأثیر آن بر فرهنگ و تمدن امری غیرقابل انکار است. درواقع هر فرهنگ و تمدنی نشات گرفته از بسیاری از عوامل مختلف است. یکی از این عوامل میتواند صنعت جواهر سازی باشد که ما در این مقاله به آن خواهیم پرداخت. در حدود دو هزار سال پیش از میلاد، ساختن زیورآلات در فلات ایران به کمک مهره ها و دانه های زیبا و رنگارنگ شروع شد. اینگونه بود که بشر با این کار و با این اختراع خود علاقه خود را به جواهرات نشان داد.
شاید جالب باشد بدانید که در شهر سوخته نیز زیورآلاتی پیدا شده است که از نظر قدمت به همان دورات یعنی هزاره اول پیش از میلاد برمیگردد. و این نشان دهنده فرهنگ اصیل و غنی ایران و ایرانی است. حتی اجسادی که از آن زمان باقی مانده اند توسط زیور آلان مزین شده اند .
اما در دوران های بعد یعنی زمان هخامنشیان و پارتیان ساخت زیورآلات قدری پیشرفت کرد. به طوری که برای ساخت جواهرات از سنگ های قیمتی با طرح هایی ابتدایی و ساده استفاده میشد. با گذشت زمان و در دوران ساسانیان ساخت جواهر نیز به پیشرفت چشم گیری دست یافت. به طوری که زیورآلاتی زیبا تر و پیچیده تر و حتی سکه ها نیز طراحی و تولید شدند.
چه زمانی طلا و نقره به فرهنگ ایرانی وارد شد؟
در این بخش از مقاله تاریخچه جواهرات و تأثیر آن بر فرهنگ و تمدن به زمان ورود طلا و نقره به فرهنگ ایران میپردازیم. در بخش قبل گفتیم دوران ساسانیان زمان شکوفایی هنر بود. از این رو جواهراتی زیباتر و پیچیده تر و حتی سکه ها تولید شدند. اما پس از ساسانیان طلا و نقره نیز وارد دنیای جواهر سازی شدند و خانوم ها از آن برای زینت بخشیدن به خود استفاده میکردند.
در این دوران مهر و نشان ها قدری پیچیده تر طراحی شدند، سکه ها با کیفیت بالاتری تولید شدند، تاج ها با روکش های تزئینی زیباتری و با کیفیت تری ساخته شدند و در کل مهارت در ساخت جواهر به شکل چشم گیری افزایش پیدا کرد. اما با ورود مهاجمان(اعراب) به ایران هنر جواهر سازی قدری دستخوش تغییرات قرار گرفت که در ادامه بدان خواهیم پرداخت.
پس از ورود مهاجمان به ایران جواهر سازی چه تغییری کرد؟
در این قسمت از مقاله تاریخچه جواهرات و تأثیر آن بر فرهنگ و تمدن به تغییرات جواهر سازی پس از حمله اعراب به ایران صحبت خواهیم کرد. پس از آنکه عرب ها با کشورمان ایران حمله کردند تمامی فرهنگ و هنر ایرانی را دستخوش تغییر قرار دادند. هنر نقاشی، مجسمه سازی، حک تصویر برروی جواهرات به طور کامل ممنوع شد. اما هنر ها و تکنیک هایی مانند برجسته کاری، سنگ ووزی، ملیله دوزی، مینا کاری و غیره افزایش یافت.
در قرن ۱۲ و ۱۳ام صنعت جواهر سازی به صورت ورقه های نازک طلا و نقره تغییر پیدا کرد. در این دوران گوشواره ها به شول هلالی شکل ساخته میشدند و برروی آن ها به کمک روبان، پیچک، جوانه و ملیله تزیین می شد. همچنین در این دوران شی های مربعی مانندی با حکاکی برروی آن ها ساخته شد که به عنوان طلسم از آن ها استفاده و نگهداری میشد.
دوره تیموریان
پس از همه اعراب و متداول شدن جواهراتی با نقش و نگارهای شرقی و خطاطی و طلسم و غیره زمان حکومت تمیوریان آغاز شد.
دوره تیموریان یکی از مهم ترین دوران در تاریخچه جواهرات و تاثیر آن بر فرهنگ و تمدن بود. چرا که در این دوران اهمیت بسیار زیادی به هنر داده میشد. درواقع تیمور یکی از حامیان بزرگ هنر بود به طوری که علاقه بسیار زیادی به روکش های فلطی و سنگ های رنگی داشت. همین ویژگی تمیور سبب شد بسیاری از نقش و نگارها و تکنیک ها برای سالها و دوران بعد باقی بماند.
در این دوران خانوم ها به کمک جواهرات موهای خود را آرایش میکردند. و مردان از یک سری نیم تاج برای زینت بخشیدن به موهای خود بهره میبردند.
دوران صفویه
این بخش از مقاله ی تاریخچه جواهرات و تاثیر آن بر فرهنگ و تمدن به صفویه می پردازد. دوران صفویه دوران جالبی در زمینه مد بود. به طوری که زنان و مردان برای استفاده از جواهرات از یک مد مشخص و خاص استفاده میکردند. و حتی ایرانیان در آن زمان علاقه زیادی به تزئین فنجان های مجلسی و کوزه ها و غیره داشتند. در این دوره میتوان گفت جواهرات گران قیمت نیز ساخته شدند.
دوران قاجار
در این بخش از مقاله به تاریخچه جواهرات و تاثیر آن بر فرهنگ و تمدن در دوران قاجار میپردازیم. در دوران قاجار طرح و نقش های روی جواهرات بیشتر از هر چیزی غربی بودند. همچنین در دوران قاجار جواهرات را میناکاری میکردند و با کمک سنگهای رنگی تزئین میکردند.
در قرن نوزدهم به دلیل نفوذ بالای غربی ها سنت های ایرانی و اصیل تا حد زیادی کمرنگ شد. این در حالی بود که کردها همچنان سنت های خود را به خوبی حفظ کرده بودند. بنابراین میتوان گفت دوره قاجار بیشتر جواهرات و بدلیجات تولید شده کپی از سنت غرب بود که به شکل افراطی گسترش یافته بود.
سخن آخر
امیدواریم از مقاله تاریخچه جواهرات و تاثیر آن بر فرهنگ و تمدن ایران لذت برده باشید. اما در نهایت چیزی که باعث شد تا حدودی سنت های ایران و ایرانی در تولید جواهرات حفظ شود قبایل بودند. مردم قبایل توانستند با کمترین تغییر سنت های خود را حفظ کنند و در اختیار آیندگان قرار دهند.
کردها در این میان یکی از اقوامی بودند که توانستند به خوبی سنت های خود را حفظ کنند. اگرچه آن ها علاقه ای به سنگ های زینتی نداشتند اما علاقه بسیار زیادی به سکه ها و مهره های کوچک داشتند. به طوری که همین سکه های روی جلیقه زنان کرد نشان دهنده که امروزه نیز مورد استفاده قرار میگیرد یکی از بازماندگان اصالت ایران و ایرانی است.